Тємєр хатагтай Английн Ерєнхий сайд Тэтчерийг анх ингэж нэрлэснээр ийм нэршил vvсчээ. Тэтчер Нийгмийн бодлогын сайд байхдаа хvvхдэд сургуульд єгдєг байсан vдийн хоол хєтєлбєрийг хассан байна.
Vvнээс болж эхчvvд тvvнийг vзэхээ больж “эмэгтэй хvн биш, тємрєєр хийсэн авгай” гэлцэх болжээ. Тэрээр Ерєнхий сайд болсон хойноо vйлдвэрчний эвлэлтэй хэдэн жил тулалдаж байж улсын ашиггvй vйлдвэрvvдийг хааж, єргєн хувьчлал явуулсан. Английг социализмаас гаргаж, улс орныг эрvvл эдийн засагтай болголоо. Тvvний бодлогыг олон хvн тухайн vедээ эсэргvvцэж байсан боловч эрvvлжсэн єнєєгийн Англид тvvний зєв байсныг бvгдээр зєвшєєрдєг, саяхан Лондонд тvvнд хєшєє босгосон. Эрэгтэй улстєрчдєєс ч чанга хатагтай.
Монгол улстєрч эмэгтэйчvvдэд энэ нэр зохихгvйгээс гадна ингэж нэрлэвэл vндсэн утгыг нь алдагдуулна. Учир нь “тємєр хатагтай” гэдэг нь олон дахин сонгогдсон, эсвэл зан ааш ширvvн, эсвэл бие булчинлаг гэсэн утга огтоос агуулдаггvй. Нийгмийн халамжийг улам нэмэхээр хоорондоо єрсєлддєг манай эмэгтэй зvтгэлтнvvдийг хамгийн чангыг нь нялцгай гурилан, тэгээд цааш нь шар тосон, хайлсан лаан, усан гэх мэтээр нэршвэл зохилтой.
Мєнгє угаах АНУ-д архи хэрэглэхийг тас хорьдог хуультай байх vед гангстерvvд сархадын хууль бус наймаанаас асар их мєнгє олдог байж. Орлого хууль бус наймаанаас олдсон байж таарахгvй, иймээс єєр орлогоос олсон мэт харагдуулах ёстой. Чикагогийн дээрэмчид єєрсдийн эзэмшдэг хими цэвэрлэгээний газрынхаа орлого мэтээр мєнгєє хууль ёсны болгодог байв. Ийм цэвэрлэгээний газрыг англиар лондри гэнэ. Эндээс лондри мани буюу угаалгын мєнгє гэсэн нэршил vvсчээ. Орчин vед хар тамхи, зэвсэг наймаалсан хууль бус мєнгєє казиногоос хожиж олсон мэт болгож угаадаг тvгээмэл арга дэлгэрчээ. Мєнгє угаахад тогтсон ханш ч бий. Хууль бус мєнгєтэй хvн 30 хvртэл хувийг нь тушаагаад казиногоос асар их баялаг азаар хожлоо гэсэн баримт бvрдvvлж орхино.
Манайд мєнгє угаана гэдгийг хоёр янзаар ойлгодог. Эхнийх нь усаар угаах мэтээр ойлгоно. Манай нэг парламентч авгай тээр жил “Манай банкууд мєнгийг угааж угааж...” хэмээн нусны алчуур угааж байгаа байртай хоёр гараа хэсэг vрчиж байснаа “...цааш нь явуулчихдаг” гэж ярьж билээ. Єєрийгєє бизнесчин гээд нэрлэчихсэн нэг луйварчин сонинд ярилцлага єгєхдєє “Нигерээс надад мєнгє угаах урилга ирсэн. Vvнийг би зєвхєн албан ёсоор л хуулийн дагуу угаана гэдгээ хэлж, Москва дахь Нигерийн Элчин сайдтай уулзсан” гэж нэг донгосоодохсон. Нєгєє нэг ойлголт нь их мєнгєєр бизнес хийхийг хэлээд байх шиг. Их мєнгєєр бизнес хийсэн бол их мєнгєєр бизнес хийжээ л гэнэ шvv дээ. Заримдаа манайд авлига, хулгай шамшигдууллыг “мєнгє угаах” гэцгээдэг, бvргэдийг л бvргэд гэж нэрлэдгийн адил хууль бус мєнгєний єнгийг хувиргахыг л мєнгє угаах гэнэ.
Vнэндээ манайхан мєнгє угааж чаддаггvй. Баянгол буудалд бараг л vйлчлэгч хийж байсан нєхєр Ерєнхий сайдын ивээлд ороод л маргааш нь шахам эхнэртээ болон єєртєє vнэтэй жип авсан боловч хаанаас ингэж хєрєнгєжснєє тайлбарлаж чаддаггvй. Ямар сайндаа нэгэн социалист залуу луйварчин хагас сая доллараар байшинтай болчихсныгоо эгч нь Солонгост хараар ажиллаж мєнгє илгээдэг мэтээр ярьж элэг хатааж байхав. ТVЦ ажиллуулж vзээгvй Улаан гонжоомныхоо vнийг ч хаанаас олсноо тайлбарлаж чадахгvй гєлєлзєж явна. Хаа очиж Энхбаяр л сэргэлэн юм. Энд тэнд хэлсэн vгнvvдээ тvvвэр болгон хэдэн ботиор хэвлvvлж албан газруудад тэнгэрт тулсан vнээр хvчээр шахсан ба хожим єєр луйвраар олсон хавьгvй их мєнгєє энэхvv номын далайгаас сувд тvvсэн мэтээр тайлбарлаж Авлигын хорооныхныг мад тавих учиртай юм. Vvнийг бол харин мєнгє угаах гэж нэрлэвэл vндсэн санаатайгаа тохирно шvv. Нохой тоож гарчиглахгvй хог новшоо тєрийн байгууллагуудад албан тушаалаа ашиглан хvн vнэмшимгvй vнээр “борлуулсан” нь авлигын зvйл аймагт ч бас хамаарах учиртай.
Хар гариг 1929 онд Нью-Йоркийн бирж дээр айхавтар уналт болж тэр нь даамжирсаар дэлхийн эдийн засгийг сvйрvvлсэн билээ. Эндээс “хар гариг” гэсэн нэршил vvссэн байна. Бирж дээрх гэнэтийн уналтыг ийнхvv “хар” гэж нэрлэдэг болжээ. Хамгийн сvvлчийн “хар мягмар гариг” сарын ємнє Шанхайн бирж дээр тохиосон. Хар гариг гэсэн нэр нь хэн нэгнийг болон хэсэг бvлгийг ажлаас халахтай ямар ч холбоо байхгvй. Манайд vнэндээ бирж байдаггvй болохоор ямар ч хар гариг vл тохионо. Байгаа ганц бирж нь дампуурчихсан гэдгийг захирал нь жилийн дараа мэдсэн ба харин аль гаригт тохиосныг нь олж тогтоож чадаагvй.
Тєрийн гурван єндєрлєг Тєрийн эрх мэдэл vvрэг функцээрээ тусгай институциудад хуваагдах ёстой тухай онол vйлдвэржилтийн хувьсгалын vед гарчээ. Тєрийн дээд эрх мэдлийг биенээсээ vл хамаарсан, биеэ харилцан хянаж чаддаг Хууль тогтоох, Шvvх, Гvйцэтгэх засаглалууд болгон хуваах тухай онолыг Монтэскю боловсруулж, 1776 оноос АНУ-д анх амьдралд хэрэгжvvлж эхэлжээ. Дэлхийн анхны Vндсэн хууль тэнд боловсорч тєрийн гурван єндєрлєгийн тухай хуульчилж єгсєн байна. Энэ загвар єдгєє аль ч улс орнуудад хуульчлагдсан, харин хэрэгжилт нь мэдээж янз янз.
Одоогийн манай Vндсэн хуулиар Дээд шvvх, УИХ, Засгийн газар гурав нь тєрийн гурван єндєрлєг юм. Заавал хvнжvvлэх гээд байвал Дээд шvvхийн дарга (нэрийг нь мэдэхгvй юм), олондоо “76 худалч” гэж алдаршсан мань хэд, Ерєнхий сайд Энхболд нар юм. Гэтэл гудамжаар зvгээр явдаггvй, заавал замын хєдєлгєєн зогсоож байж гэрэл гялалзуулан орилж давхидаг “гурван дурак”-ийг хvмvvс тєрийн гурван єндєрлєг гэж нэрийдэх болсон нь нvдээр харснаараа баримжаалж буй хэрэг байх. Нямдорж ганцаараа “єндєрлєг” болж чадахгvй, учир нь тvvнийг тусгайлан сонгоогvй, хуульчилж онцгой эрх олгоогvй. Тэр ердєє л 76 худалч дотроосоо зохион байгуулагчаар сонгогдсон нэгэн. Ерєнхий сайд танхимынхаа ємнєєс дангаараа хариуцлага хvлээдэг, эрх мэдэл нь илvv байхаар хуульчлагдсан. Харин Энхбаярын хувьд хэдийгээр тэр бvх юмыг хууль бусаар эзэмшдэг онцгой эрх дархтай боловч энэ нь тvvний сувьдаг эзэрхий зантай холбоотой болохоос хууль дvрэмтэй огт хамааралгvй асуудал. Тэр бол ард тvмнээс сонгогдсон тєрийн албан ёсны тэргvvн. Эрх хэмжээ нь Vндсэн хуулиар хязгаарлагдсан, тодорхой заагдсан, гэвч єєрєє хуулиа уншаагvй юм уу, уншсан ч тоодоггvй юм уу Тєрийн гурван єндєрлєг болох институциудыг бvгдийг нь хуйгаар нь гардан удирддаг. Vvнийг олон улсын хэлээр “узюрпаци” гэж нэрлэдэг нь єєр зvйл аймагт хамаардаг болохыг нотолж байна.
Дєрєв дэх засаглал Хууль тогтоох, Шvvх, Гvйцэтгэх гурван засаглал нь албан ёсны бvтэц. Тєрийг олон тvмний ємнє шалдлан дэлгэж мэдээлж байдаг учраас мэдээллийн хэрэгслийг “дєрєв дэх засаглал” гэж єхєєрдєн нэрлэдэг. Яг vнэндээ дєрєв, тав, зургаа дугаар засаглал гэж vгvй. Нийгэмд гvйцэтгэж буй нєлєє нь албан ёсны засаглал институциудаас дутах юмгvй л гэсэн санаа. Иймээс дєрєв дэх засаглал маань бvр нэгдэх боллоо, эсвэл арван тав дахь нь болчиж гэх мэтийн яриа vл ойлголтоос л vvдэлтэй. Тєрийн албан ёсны засаглалууд зєнгєєрєє мэдээллийн хэрэгслийн эсрэг хандлагатай байдаг, хэвлэл зєвхєн олон нийтийн дэмжлэгтэйгээр л тэднийг эргvvлээд хянаж чаддаг. Нэг vгэндээ тєрийн гурван єндєрлєгт тавих ард тvмний хяналт мэдээллийн хэрэгслээр дамжиж хэрэгждэг.
Татвар тєлєгч Нийгэмд амьдарч байгаа хvн болгон нийгмийн харилцаанд ордог, тэр хэрээрээ бvгд татвар тєлдєг. Дєнгєж тєрсєн хvvхэд луувангийн шvvс, кааш уугаад эхлэхэд л vvнд нь татвар ногдсон байдаг. Гэрэл, цахилгаан, дулаан бас нялх гэлтгvй хэрэглэж таарна, энэ нь мєн л татвар агуулна. Оршуулга ч татваргvй болно гэж vгvй. Худалдан авч байгаа, солилцоо хийж байгаа болгон єєрєє ч мэдэлгvй татвар тєлсєєр явдаг. Иймээс тєрєх, татвар тєлєх, vхэх гурвыг хорвоогийн гурван гарцаагvйд тооцдог. Робинзон Крузо л татвар тєлєєгvй амьдарсан байх. Иймээс бvх хvн гэсэн санааг “татвар тєлєгчид” гэж илэрхийлдэг. Тєрийн мєнгє гэж байдаггvй, тєр зєвхєн ард тvмнээс мєнгє цуглуулдаг болохоор тэднийхээ ємнє хариуцлага хvлээх учиртай гэсэн санааг тєрд єєрт нь сануулж байхын тулд энэ нэршил гарчээ. Гэдсэнд дєнгєж олдсон хvvхэд ч татвар тєлєгч, учир нь жирэмсэн эмэгтэйн хэрэглээ єєр болоод явчихна шvv дээ. Харин манайд татвар тєлєгч гэхээр том компаниудыг ойлгодог. Тэд татварт єгєх мєнгєє ердийн иргэдээс хураачихдаг тул харин ч татвар тєлєгч биш юм. Улс татвараар ганц жилд зєвхєн архинаас 50-иад тэрбум тєгрєг цуглуулж чадаж байгаа нь архи vйлдвэрлэгч биш уугчид нь тєлсєн хэрэг. Гудамжны архичин ч татвар тєлж л байгаа.
Фашизм, нацизм Энэ нь шилдэг vндэстний тухай онол. Маш эртний гаралтай. Хуучин гэрээ болон Талмуд сударт жvvд vндэстнийг Бурхнаас сонгогдсон ард тvмэн гэж зарласан байдаг. Орчин vеийн хэлбэрийг нь амьдралд нэвтрvvлсэн хvмvvс нь Муссолини, Гитлер нар. Тэднийхээр цагаан арьстнууд тэр дундаа герман овгийн хvмvvс дэлхийг залах ёстой ба хар, шар арьстан болон жvvдvvд оршин байх ч эрхгvй аж. Эртний ромчуудын ёсолгоо, эртний Сирийн хас тэмдэг зэргийг бэлгэ тэмдэг болгосон тэд урлагийн хувьд гайхалтай тєгс дизайн бvхий хvчирхэг зохион байгуулалт буй болгосон юм. Гэвч єєрєєсєє бусад vндэстний эсрэг хандсан vзэл суртал нь дэлхийн улс vндэстнvvдийг фашизмын эсрэг нэгдсэн фронт болгож дайнд ялагдан хvн тєрєлхтний эсрэг гэмт хэрэгтнээр яллагдсан юм.
Фашизм, нацизмыг шvтэгч хvн болон бvлэг одоо ч энд тэнд бий. Гитлерийн устгагдах ёстой гэж vзэж байсан слав vндэстний нэг оросуудын дотор шинэ нацист залуучууд тєрж байгаа нь олон хvний инээдийг хvргэдэг. Гэвч Хорват, Словак Болгар зэрэг слав vндэстний зарим улс нацизмын холбоотон байсан болохоор цагаан арьст орос фашист байж болно гэж тайлбарлах нь бий. Харин монголойд, ниггеройд, юдэн гэж нэр заан тэмдэглэгдсэн шар арьстан, хар арьстан, жvvдийн дунд нацист фашист vзэлтэн байх бололцоогvй юм. Єєрийг нь хvн байх эрхгvй адгуус мал гээд байхад тэр vзлийг нь дэмждэг эрvvл ухаантай хvн байх учиргvй нь ойлгомжтой.
Vндэсний эв нэгдлийн Засгийн газар Засгийн эрх дарангуйлагчдын гарт байдаг, эсвэл ард тvмнээр дамжин сонгуулиар шийдэгддэг. Гэтэл ард тvмэнд сонгох эрх нь олддоггvй, чаддаг нь засгаа хvчээр аваадах гэхээр хvсэлтэй бvлгvvд нь биенээ дийлэхгvй хоорондоо байлдаад иргэний дайн vvсгэн удтал vргэлжлэх бэрхшээл vvсдэг тохиолдол байна. Газар нутаг дайсагнагч хоёр хvчний дунд хуваагдаж єєр єєрийн эзэмшил дээр тус тусдаа засаг тогтоно. Гэвч аль ч тал биеэ дийлэхгvй мєртєє улс орноо хувааж хэсэглэн тусгаарлах хvсэл байдаггvй. Ийм тохиолдолд хєндлєнгийн зуучлалын хvчээр vндэсний эв нэгдлийн Засгийн газрыг буй болгодог. Улсаа хуваахгvй гэсэн vндэстний нэгдмэл сонирхол дээр энэ Засгийн газар тогтоно. Байлдуулахгvй байх vvргийг гол тєлєв олон улсын зэвсэгт хvчин хариуцаж эв нэгдлийг хангана. Ийм Засгийн газрыг Ангол, Камбож, Сьєр Лион зэрэг улсад буй болгожээ. Кипрт ийм Засгийн газар байгуулахаар олон улсын зvгээс чармайлт гаргаж байна.
Сонгуулиар буй болсон ямар ч тєр “Vндэсний эв нэгдлийн” байх учиргvй. Дангаараа Засгийн газар бvрэлдvvлэх санал авч чадаагvй бол хоёр болон тvvнээс дээш хvчнvvд эвсэж Засгийн газар байгуулдаг. Vvнийг оролцогч тооноос нь vл хамаарч эвслийн л гэж нэрлэнэ. Энэтхэгт хориод нам нийлж аваад эвслийн Засгийн газар байгуулж байсан тохиолдол бий. Ардчилсан тогтоцод улам идээшиж байгаа монголчууд иргэний дайн хийж гадны зуучлалаар тэдний зэвсэгт хvчний хараан дор vндэсний эв нэгдлийн Засгийн газар байгуулах хэмжээндээ хэзээ ч доройтохгvй болов уу гэж найднам.
Авлига Коррупт гэсэн латин vгийн орчуулга утгаар орчин цагийн монгол хэлэнд ерээд оны дундуур орж иржээ. Эртний монгол хэлэнд єєр утгатай байсан тухай ярьдаг ч єдгєє ямар утгаар ойлгогдож буй нь чухал юм. Авлигал гэж бичсэн байдаг нь хулгайлал, дээрэмдлэл гэдэггvйтэй адил буруу нэршил юм. “Урьд шєнє болсон явдлыг аавыгаа ирэхээр битгий хэлээрэй” гээд ээж нь хvvхдэдээ чихэр єгвєл энэ нь хээл, хахууль, худалдан авах гэх мэт болохоос авлига биш. Авлига нь зєвхєн тєртэй холбоотой vйлдэл. Тєрийн нэрээр далайлган єєртєє ашиг олохыг хэлнэ. Авлигын гол эх vvсвэр нь данхайж томорсон тєр юм. Улсын нэгдсэн тєсєв нь ДНБ-ийхээ 40 хувиас давсан бол авлигатай тэмцэх нь єєрєє бараг утгагvй хэрэг болно. Улс орны хєгжлийг ухрааж, тєрийг хvчгvйдvvлж, нийгмийн шударга ёсыг алдагдуулж чадах авлигатай дvйхvvц илvv єєр хvчтэй зэвсэг бараг байхгvй. Авлига vйлдэл дээрээ баригдах нєхцєл бараг vгvй учир гэмт хэрэгтэн хэрэглээн дээрээсээ л илчлэгддэг.
Sunday, July 1, 2007
ХЭЛЛЭГ БА ОЙЛГОЛТ
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
No comments:
Post a Comment