МЭДЭЭЛЛИЙН БА МЭДЭЭЛЛИЙН БУС ХЭРЭГСЭЛ

Саяхан гадаад явж бай­гаад ирсэн чинь “Нийгмийн толь” сонинд миний “ярилц­лага” гээч юм зурагтайгаа гарчихаж.

“УИХ-ыг тараая” энэ тэр гээд л би жаал євчиг­нєсєн болж таарав. “Ярилцла­гачин” гэх амьдралдаа хараа­гvй залуу “Уучлаарай ахаа” гэж ёоёотxийм. Сонины эрх­лэгч нь болохоор нэгэнт хэв­лэгдээд гарчихсан учир зал­руулга энэ тэр бололцоогvй гэж увайгvйтэв. Vнэндээ ар­ваад жилийн ємнє ийм увай­гvй явдал Монголын мэдээл­лийн хэрэгслэлийн єдєр тут­мын норм байсан бол єдгєє тун ч ховор vзэгдэл болжээ. Монгол Улс шилжилт хийж байна. Олон юм єєрчлєгдєн єсч эрийн цээнд хvрч, олон ч зvйл цоо шинээр мэндлэн нээлттэй нийгэмдээ улам зохицон торниж байна. Гэхдээ харьцуулахад хэвлэл мэдээ­лэл шиг сvрхий сайжран єсч зах зээлийн болон нээлттэй нийгмийн нєхцєлд дасан идээшиж жишиг хэмжээнд хурдан хvрч байгаа єєр сал­бар ховор л байх.

Лондонд єдєр тутмын до­лоон сонин гардаг бол Улаан­баатарт 13, Токиод арван эфэм ажилладаг бол манайд 17. Зурагтын арав гаруй тєв 30 орчим программыг монгол хэлээр цацаж байна. Вэб сайтууд эрчимтэй нэвтэрч байна. Унаж босон байж сэт­гvvлvvд буй болж эхэлж бай­на. Хvн болгон єєр єєрийн юмтай байх гэсэн нvvдэлчин аашнаас болж тооны хувьд арай л хэтэрч байгаа байх, гэхдээ энэ бол єєрийн эрсдэлээр чєлєєт єрсєлдєєнд орж байгаа учраас муу ч юм юу байхав дээ, аяндаа зах зээл зохицуулна. Голдуу са­наа­наасаа зохиож хvн гvтгэн нийгмийн талбарт гарч ирсэн шар хэвлэлvvд аяндаа ху­мигдаж эхэллээ. Мэдэхгvй юм байхгvй мєртєє мэддэг юм байхгvй мэргэжлийн бус “сэтгvvлч” гэгчид зах зээлээс шахагдаж байна. Нэг хэсэг сэтгvvлч, баармэн хоёр ажил­­гvй болно гэж vгvй, нэг­нээс нь хєєгдєєд л тvvнийгээ муулсаар нєгєєд нь очдог байсан vе ч єнгєрч мэр­гэжлийн хvмvvс ажлаа гардах болж эхэллээ. Мєнгєєр хvн алдаг, тєрд юун тvрvvн худал­дагддаг ёс зvйгvй сэтгvvл зvй явуургvй л болж байна даа. Нэг л vгээр хэлэхэд мэ­дээл­лийн хэрэгслэл манайд жин­хэ­нээрээ дєрєв дэх засаглал болон хувирч байна. Дєрєв дэх засаглал гэдэг нь хууль тогтоох, гvйцэтгэх, шvvн таслах хуульчлагдсан эрх мэдлvvдийг ард тvмний нэ­рийн ємнєєс хянах нийгмийн vvргийг нь хэлж буй хэрэг. Иймээс л хэвлэл бол ардчил­сан нийгмийн гол тулгуур багана мєнєєс мєн. Мэдээл­лийн хэрэгслэлvvд цаанаа эзэнтэй байдаг. Иймээс эзний захиалга, сонирхол орсон нь илт харагдана. Жишээ нь, “Єнєєдєр” сонин Багабандид талтай, “ТВ5” Нямдоржийг ємєє­рємтгий, “ТВ9” Ерєн­хийлєг­чийн ємч, “Єдрийн со­нин” болохоор тvvнд дургvй, “Ийгл” телевиз Хойд Амери­кийн хєрєнгє оруулагчдыг vзэж чаддаггvй. Гэхдээ vvнд гаж юм юу байна? Бvгд зэрэг­цэн оршиж байгаа болохоор хэрэглэгчийн л таашаал, сонголт, энд л ардчиллын vнэ цэнэ бий. Тархи угаана гэсэн vг бий, энэ нь тєрийн хяналтанд буй ганц сувгаар засварласан мэдээг хvнд зориуд шахахыг л хэлж бай­гаа юм. Чєлєєт нийгэмд тар­хи угаах гэсэн ойлголт бай­даггvй.

Хяналттай тєр л ард тvм­ний тєр мєн. Хяналтгvй бол яадгийн жишээг ХХI зуун гарсан эхний дєрвєн жилд яруу тодоор vзvvлсэн. Тэр жилvvдэд идэж уусан, шам­шиг­дуулсан, хууль дэгийг завхруулсан явдлын зах нь цухуйхад л жагсаалтыг нь тоолж барахгvй байна. Тvv­нээс гадна хяналтгvй тєр нийгмийг ялзруулсан нь єдгєє идээ бээр нь тал тал тийшээ цацна. Єдгєє бид унхиагvй увайгvй тєртэй боловч тэр нь юутай ч ард тvмний хяналтанд байгааг манай сэтгvvлчид улам бvр тод харуулж байна. Саяхны ослын шуугиан бол vvний нэг тод жишээ. Нисдэг тэрэг алга болсныг сэтгvvл­чид нєгєє “гурван єндєрлєг” гэгчээс тvрvvлээд мэдчих­жээ. Хариуцлагагvй гайхлууд янз бvрээр бултаж, бурууг биен рvvгээ чихэх, замх­руулах гэж оролдох бvр манай сэтгvvлчид яаж ийж байгаад л vнэнийг нь уудлаад гаргаад ирнэ. Задлан шинжилгээ хийж vрэгдэгсдийг бараг л Улаан­баатараас амьгvй гарсан шахам албан дvгнэлт гарга­хаас ємнє эмч, гэрчvvдтэй уулзаж гурвын гурван хvн осгож осолдсоныг тогтоож амжив. Ер нь мэргэжлийн чадварлаг сэтгvvлчид бvхий манай мэдээллийн хэрэгслэл нийгмийг нээлттэй хяналттай болгоход голлох vvрэг гvйцэт­гэж чаддаг болжээ.

Бvх юмыг мэддэг чаддаг байсан уран сайханчид маань єдгєє дагнасан тєрлєєр мэр­гэшсэн сэтгvvлчид болж ху­вир­лаа. Нэвтрvvлэгч Жаргал­маа, спортын тоймч Тамир, аялал хєтлєгч Бадамсамбуу, Алтай нар, залуусын нэвт­рvvлгийн Єєдєє, ярилцлагын мастер Мєнхбаясгалан, Ган­чимэг нар, фельетонч Цэнд­доо, “Єнєєдєр” сонины фото сурвалжлагчид, “Хит”-ийн Да­ваа­ням, Vлмэдэхийн Ариу­наа, Интернэт мэдээний Ман­лай, Оюунаа нар, шар сонины Дашренчин, улс тєр, эдийн засгийн анализ хийдэг Алтан­туяа, Отгонжаргал, “Эн Ти Ви”-ийн хэвлэлийн тоймч хvvхэн, “Улс тєрийн сонин”-ы Баатар­хуяг, Уянга нар, олон улсын тоймч Гантулга, танайд хоно­дог Алтантvрvv, цэнгээнт нэвтрvvлгийн Ёолк гээд дав дээр нэрлэхэд л олон мэргэш­сэн ланжгарууд буй болжээ. Сэтгvvлч гэхээр л заавал бичиж ярьж дуулж хєгжимдєж байх албагvй, энэ нь дотроо олон тєрєл ангид хуваагддаг нарийн мэргэжил. Олон ур­галч vзлийн дунд зах зээлд тохируулан бодлого санхvvг нь аваад явдаг, єєрєєр хэл­бэл хэвлэл мэдээллийн ме­неж­мент хийнэ гэдэг бvр ч ярвигтай ажил. “Эн Ти Ви”-ийн Гаабий, Буянбадрах нар, “Єнєє­­дєр”-ийн Балдорж, “Єд­рийн сонин”-ы Мягмарсvрэн “Фо­рум”-ын Ганболд, “Зууны мэ­дээ”-ийн бас нэг Ганболд, “Оллоо”-ын дахиад нэг Ганболд гээд сэтгvvл зvйн чадварлаг менежерvvд нэ­гэнт илт то­войн гарчээ.

Уул нь аль 1999 онд Tєр єєрийн мэдээллийн хэрэгс­лэлтэй байж болохгvй хууль гарсан юм. Харин vндэстнээ ёзоороор нь удирдахаар шийд­сэн нэгэн хойтон жилээс нь энэ хуулийг vл тоомсорлон єєрийгєє магтуулдаг бvхэл бvтэн сvлжээ буй болгожээ. Хэдийгээр голлох мэдээллийн хэрэгслэлийг хэдэн жилийн ємнєєс олон нийтийн гэсэн статустай болгосон боловч одоо ч иргэдийн хурлын гэдэг нэрийн дор vнэ єртєг єндєр­тэй нийгмийн ямар ч ач хол­богдолгvй хэвлэл орон нутагт угжаар оршин тогтносоор байна. Зєвхєн Улаанбаатар гэсэн нэртэй хєгийн сонинг тэжээхийн тулд жилд 120 сая тєгрєг цацдаг гээд бод доо. Олон нийтийн гэгдэх болсон хэрэгслэлvvд ч мундраа хут­гаж гарлаа. Ард тvмнийг тє­лєєлсєн гэгдэх эрхмvvдийг нь тєр томилоод л эхэлсэн. Бvлэглэлvvдийн хоорондох бєєн тэмцэл, хуйвалдаан. Гадаад бодлогыг хариуцахаар нэр дэвшигдсэн дипломатч Гомбосvрэн гуайг хорь дєн­гєж гарсан пижин инглиштэй охин ялаад гараад ирэх жи­шээтэй. Тєрийн гараар орж салмайгаад vлэг гvрвэлийн олдмол яс шиг болчихсон, нийгэмд нєлєє ч vгvй, хэрэг­цээ ч vгvй нvднээс гарчихсан юмыг цуглуулга хийх гэж байгаа юм шиг эрхэндээ оруулах гэж тэгж vхэлдэх хэрэг байдаг л юм байх даа. Мєнгє хийхээр амьтай дvр гаргаж салганадаг тэрхvv барагдашгvй єртєгтэй ёроол­гvй сав ёсоороо хальж байхад замд нь саад бологсод их байх юм. Vнэндээ тэндээс сэт­гvvлчид гараад явчихсан, сэтгvvлч болох замдаа орсон. Бидэнд зах зээлийн журмаар єрсєлдєн мэдээллийг vнэн зєв, тvргэн шуурхай хvргээд зогсохгvй мэдээлэл, мэдлэг, уран сайхан, зугаа цэнгэлийг жишгийн хэмжээнд єгдєг 30 программ байхад тєрийн нэр барьж татвар тєлєгчдийн мєнгийг хуурайлсан энэ сал­га амбан ч бас юу билээ! Ерєєсєє хэрэг байгаа юм уу!?

Францад сонгуулийн vеэр хєнддєг нэг гол сэдэв нь Тєв телевиз байдаг. Барууныхан засгийн эрхэнд гарангуутаа Тєв телевизийн хувьцаанаас олон нийтийн нэрийн ємнєєс Засгийн газар эзэмших ху­вийг 20 хувь хvртэл бууруулж хувьцаагаа зарчихдаг. Зvv­нийхэн засаг авуутаа ху­вьцааг худалдаж аван тєрийн орол­цоог 50 хувь хvртэл єсгєнє. Аль нь байлаа ч хуулиараа Засаг алтан хувьцаагаа ба­рьж байдаг учир бусад ху­вьцаа эзэмшигчид єєрийн­хийгєє зарахдаа заавал тє­рєєс асууж зєвшєєрєл авна. Тєрийн бодлого, vндэсний аюулгvй байдал гэдгээр vvнээ тайлбарладаг. Ийм жишээгээр Монгол телевиз, Монголын радиог vнэ дуудан зарж орхиё л доо. Олон нийт алтан хувьцаагаа л авна биз.. МVОНРТ гэсэн аймаар товч­лолтой энэ vлэг гvрвэл амьд vлдэх ганц шаанс нь энэ байна. Дуудлагаар зараад vнэ хvрэх юм нь vнэндээ хэдэн байшин нь шvv дээ. Заавал амьдруулах шаардлагатай юм бол ийм арга хэмжээ авах, эс бєгєєс хєєрхийг ингэж тамлаж зовоох хэрэг юун, мєрєєрєє одог л дээ. Биднийг иргэншиж соёлжиход Монгол телевиз, Монголын радио асар их vvрэг гvйцэтгэсэн. Тэгснийхээ шан гэсэн шиг vхдэггvй Кашэй болчихоод хvvхэд хєгшид айлгаад байж болохгvй шvv дээ!