СТРАТЕГИЙН ОРД ХЭМЭЭХ VЛГЭР ОРШВОЙ

УИХ стратегийн орд газар гэгчийг баталжээ. Гэхдээ энэ нь юу болох тухай хэчнээн гишvvнээс асууна, тєчнєєн хариулт сонсоно. Анх ийм нэр томъёо хэн бодож олсон юм бол? Хармын сэтгэлээс vvс­сэн байж магадгvй.

Ашиг ихтэй ордыг хэн нэг нь ав­чи­хаад хаялагагvй зан гаргаад байж магадгvй. Эсвэл Тєрийг сайн бизнис хийдэг газар гэж ойлгодог нэг нь vндэсний баялгаа vржvvлэх аргыг ол­сон vндэсний баатраар vvрд дурсагдах гэсэн ро­ман­тик хvслээс vvдэлтэй ч байж болох. Юутай ч ашигт малт­малд хєрєнгє оруулахад хам­гийн тохиромжгvй орноор Монгол тодроход энэхvv стра­­­тегийн орд гэсэн хуульчил­­сан тодорхойлолт гоцлох vvрэг гvйцэтгэсэн нь маргашгvй vнэн. Айлгачиж байхгvй юу. Тохиролцож то­хи­ролцож асар их хєрєнгє оруулаадахсан чинь гэнэт нэг нартай єдєр “стратегийн орд” гэж нэрлээд хамаг хєрєнгийг нь хурааж орхивол яана.

Стратегийн орд хэмээгдэх энэхvv эрхтэн дархтан хянал­таа тогтоох жагсаалтанд ги­шvvд ємчийнхєє тойрогт байгаа жалга болгоныг оруу­лах гэж амиа тавьцгаав. Эцэст нь аль томхноос нь тvvж байгаад стратегийн гэж нэрлэхээр боллоо. Энэ орд нь яагаад багтчихаад энэ нь орсонгvйв, ийм эрдэс яагаад тооцогдсонгvйв гэх мэтчилэн олон юм асууж болох авч нэгэн утгатай хариу хаана ч байхгvй. Шинэ Vндсэн хуу­линд нэгдлийн дарга нарын шаардлагаар “мал тєрийн хамгаалалтанд байна” гэж оруулсан боловч энэ нь ямар утгатайг хэн ч тайлбарлаж чаддаггvй. Ерєнхийдєє л мон­голчууд мал хоёр биендээ хайртай гэсэн л санаа байх. Стратегийн орд ч гэсэн ийм л утгатай болох шиг.

Гэтэл Монголд vнэхээр стратегийн ач холбогдолтой, єєрєєр хэлбэл vндэсний аюул­­­гvй байдалд шууд болон алсдаа мэдэгдэхvйц нєлєє­лєх “юм” бий. Vvнд юун тv­рvvн урааныг нэрлэмээр байна. Ураан бол цємийн эрчим хvч буй болгох гол тvvхий эд. Нэг талаас цємийн зэвсгээр хєє­цєлдєх уралдаан нэгэнт єрнє­жээ. Нєгєє талаас цємийн эрчим хvчний vйлд­вэр бай­гуулах явдал гэнэт эрс нэмэгдлээ.

Атомын цахилгаан станц дахин моодонд орлоо. Чер­нобыль мартагдаж байна, тэгээд ч технологи vсрэнгvй сайжирчээ. Нєгєєтэйгvvр сэргээгдэх эрчим хvчний тухай сайхан яриа улам бvр цєхрєлд орон бууж єгєх тал руугаа орлоо. Германд но­гоонтнууд тєрєєс зайлж тэд­ний буй болгосон цємийн эрчим хvчинд тавьсан хориг цуцлаг­дах нь. Ойрын хэдэн жилд Орос 100 атомын станц бари­хаар тєлєвлєсєн бол Энэтхэг, Хятад тус бvр 150-ийг шинээр барихаар шийд­жээ. Урааны vнэ жилийн дотор 12 дахин єслєє.

Хэдхэн гvрэн цємийн зэвс­гийг ємчилдєг vе єнгєр­чээ. Одоо ил далд зэвсэгтэй ор­нууд арав хvрсэн ба цаа­шид ч єсєх хандлагатай. Технологи нь бололцоотой болохын хэрээр тvvхий эд олдохгvйн зовлонд автана. Цємийн зэвсэгтэй болох хам­гийн их хvсэлтэй лалын ер­тєн­­цийн аль ч оронд ураан vгvй гэнэ. Пакистаны атомын ураан Чадаас хул­гайлагдсан гэдэг. Улс гvрнээс гадна террорист бvлгvvд єєрийн бичил бємбєгтэй боло­хоор хєєцєлдєнє. Техно­ло­гийн хувьд бололцоотой аж. Ураан л олчихвол... Энэ бол том аюул.

Дэлхийд нээгдчихээд бай­­­­гаа урааны нийт нєєцийн хагас нь Монгол, Казахстан хоёр оронд бий. Дэлхийн нийт нєєцєд эзлэх хувиар авч vзвэл манай ураан ноолуу­раас ч их. Ураан бол ноолуур­тай харьцуулахад хавьгvй илvv стратегийн тvvхий эд. Vvний ашиглалт хамгаа­лал­тыг тєрєєс зохицуулан олон улсын байгууллагатай хамт­рахгvй бол ашиг гэхээсээ аюул дагуулж ч болох талтай. Гэтэл єдгєє урааны орд газ­рын лицензvvд хэн хэний хармайнд явдаг юм, бvv мэд. Жинхэнэ эзэн нь Бэн Ладэн уу, Ким vv, Хамас бvлэг vv, Ираны Дотоод яам уу?

Асгатын мєнгєний ордын тухай сvvлийн vед их ярих боллоо. Мєнгє бол унци нь саяхан болтол таван доллар бай­гаад одоо 13 доллар бол­сон металл. Нэг их ховор эд ч биш. Иймээс мєнгєний орд шинээр байгуулах нь ашиггvй хєрєнгє оруулалтад тооцогд­дог байлаа. Гэнэт саяхан болтол тоогддоггvй байсан мєнгєний ордууд гэнэт ха­данд гарлаа. Бvр vхэлддэг боллоо. Юу болов?

Хvн тєрєлхтєн хэдэн мян­га­ны турш алтаар солилцоо хийдэг байжээ. Хамгийн найд­вартай шалгарсан хэрэгсэл. Авч явахад хялбар, ховор, vрэгдэж хуучирч алга бол­доггvй. Хятадын Сvн улсын vед цаасан мєнгє гарсан боловч ердєє 200-300 жилийн ємнєєс л дэлхий нийтийн хэрэглээ болжээ. Гэхдээ цаасан мєнгийг алтаар барьцаа­­лан баталгаажуулна. Тєдєн тєгрєг тийм грамм алттай тэнцэнэ гэвэл шууд л цавчаад жигнээд л сольчи­хоно гэсэн vг. Сvvлдээ алтан баталгаа гэдгийг болилоо. Жишээ нь америк доллар дэлхий нийтийн мєнгє боло­хын хэрээр АНУ-ын тєв банк тэр болгонд нь алт цавчиж єгєєд байвал утгаа алдаж эхэлнэ. Гэтэл нєгєє талаас алтаар баталгаажаагvй цаа­сан мєнгє хамгийн найдвар­гvй эд болж таарна. Ин­фля­цид єртєхєєрєє юу болдгийг мон­голчууд ерээд оны дун­дуур биеэр мэдэрсэн. Эдийн зас­гийн хямралыг хамгийн тv­рvvн даалгvй дорхноо хог болдог зvйл бол цаасан мєн­гє. Єдгєє манай дэлхийд 100 триллион доллартай тэнцэх цаасан мєнгє ба бонд байгаа гэнэ. Vvнийг нь хvн тєрєлхт­ний єдий хvртэл олзворлосон алтанд хуваахаар нэг унци алт 42 мянган доллар болох ёстой юм байна. Гэтэл одоо єсєєд єсєєд 650 доллар бай­гаа шvv дээ. Цаасан мєнгийг эргэж алтан баталгаатай бол­гох, єєрєєр хэлбэл алт дахин солилцооны хэрэгслэл болох хандлага гарна гэж эдийн засагчид ярьж байна. Юутай ч алт ойрын vед 1000 доллар болох гэнэ.

Алтыг орлодог ганц зvйл нь мєнгє гэнэ. Цагаан алт зэрэг бусад металл танихад хэцvv, хуурамч нь ялгагд­даг­гvй зэрэг дутагдалтай аж. Тvvхийн турш 10 мєнгєн зоос нэг алтан зоостой тэнцдэг байжээ. Одоо байгаа харьцаа 50:1. Зохист харьцаанд очи­хын тулд мєнгє дор хаяж тав дахин vнэ орно. Алтны vнэ єсєхєєр араас нь дагана. Цаасан мєнгийг алтан батал­гаанд оруулбал аягvй бол унци мєнгє найман мянган доллар болж болох нь байна шvv дээ. Ийм их ирээдvй гэрэлтvvлсэн орд бол яах аргагvй стра­тегийн ач хол­богдолтой. Ту­хайн vедээ Юань гvрний хамгийн гол стратегийн орд болох мєн­гєний уурхайг ма­наж байсан монгол цэргvvд шинэ тєрсєн Мин улсын хаа­ны зарлигаар тэндээ хоригдон vлдсэн учир єдгєє хvртэл Юнань мужид монгол цуст­нууд амьдардаг гэнэ.

Монгол Улсын тєрийн бодлогыг тодорхойлогч нь УИХ, хэрэгжvvлэгч нь Засгийн газар. Хууль номоороо бол шvv дээ. Гэтэл лиценз бу­лаа­цалдан хэмлэлдэж суудаг УИХ, “би л сэнтий дээрээ наалдаатай байвал хорвоо сvйрсэн ч надад падгvй” гэсэн бодолтой ажил vvргээ мэд­дэггvй Ерєнхий сайд хоёрын дундуур Энхбаяр шурган орж ганзагын наймаачин аятай єнєє бодлого, стратеги, так­тикийг нь тэр чигээр нь євєр­тєлж аваад газар газар очин най­маал­цах боллоо. Vнэндээ энэ оронд хэн хууль тогтоож хэн хэрэг­жvv­лээд байгаа нь ч ойлгогдохоо больсон. Франц, Японд очин урааны vзэсгэлэн худалдаа зохиох шив дээ. Энэ талын бодлогыг зохиох vvрэг­тэй гишvvд нь харин ч яс горьдсон нохой шиг даган vлдэнгэр гарвал олоод зуучих санаатай далбалзана. Орост очоод мєн­гєний ордыг нь зарчихлаа. Эзэн байх ч сайхан юмаа. Их єр тєлєх vеэр далимдуулаад мафийн­ханд амлачихсан юм гэж гадуур шуугих юм билээ. Ийм асууд­лыг стратегийн орд мєн ч бай биш ч бай УИХ ерєнхий бодло­гыг нь тодор­хойлж, Зас­гийн газар гэрээ хэлэлцээрийг нь хийх vvрэг­тэй юм л даа. Уг нь орд газрыг нээлттэй тэн­дэ­рээр єгч авал­цах хуультай л даа. Энхбаяр орд газар наймаал­цах эрхгvй гэж Зас­гийн газар ёсыг бодож аман­даа бувтна­сан боловч Энх­болдыг тоож vгийг нь сонсох хэн байх билээ. Ядах­наа “жов” гэж хэлэх хvн ол­дох­гvй, цаадуул нь чихгvй толгойлоод мєрєє­рєє ажлаа хийгээд л явааг харж байна уу? Монгол Улсын Vндсэн хуулиар хэн юу хариу­цах ба хариуцахгvйг тодорхой биш гэхэд тоймлоод заачих­сан байгаа. Гэхдээ Vндсэн хууль гэж юу юм бэ? Зvгээр л муу цаас шvv дээ. Засаж бол­но, хэрэгсэхгvй байж болно, бєг­сєє арчиж болно, дур нь хvр­вэл шvтээн болгоод эшлэн зааж болно. Далайлгаж бай­гаад хэн нэг­нээс лиценз бу­лааж болно, мєн лиценз єгч болно. Ерєн­хийдєє л цаг, орон зай, агаа­рын даралтаас ха­маа­раад олон янзаар ашиглаж болдог универсаль хэрэгслэл юм уу даа.