2000-2004 онд хяналтгvйгээр тєр барьж байсан ТVVНИЙ бvлэг улс орныг албан тушаалын гэмт хэрэг, хээл хахуулийн хvvдий болгож vvнд зориулагдсан бvхэл бvтэн систем босгожээ. Ерєєсєє 2000 оны сонгуулийн vеэр албан тушаалуудыг vнэ хvргэн зарж эхэлсэн юм.
Худалдаа задгай болж намын гишvvнчлэл хамаагvй учир ахиухан мєнгє тушаасан нам бусчууд болон нам дамжигсад сайд болж байв. Тэнэг жишээ халдвартай байдаг ёсоор албан тушаал зардаг нутгийн индиан боссууд энд тэндгvй буй боллоо. Зарчим нь мєнгєє тушаагаад албан тушаалаа ав, мєнгєє тэндээсээ эргvvлээд авна биз, харин хэрэгтэй vед хандив тогтмол єргєж байх хэрэгтэй. Ингээд хандив гэж нэртэй улсаа тонох уралдаан эрчтэй єрнєлєє. Дангаараа тєр хянаж буй намдаа хандив єргєнє гэдэг нь гэмт хэрэг биш, мєн байлаа ч нам ємєєрнє, намын хамгаалалт найдвартай гэсэн ойлголт батажжээ. Гэвч намд хандивлаж буй мєнгє дамжлагын шатанд жингээ олон дахин гээж байв. Миний нэг танил нэлээд ашиг єгєхvйц албан газарт санаархаж 50 мянган доллар намд хандивлажээ. Гэтэл vvнийг єєрєє шууд аваачаад ТVVНД єгчих суваг мань эрд байсангvй. Хэрэв биеэр уулзаж єгєхєєр болбол vvнээс хоёр дахин ихийг зарцуулах ба зуучлагчид хагасыг нь авах ёстой тогтсон ханштай. Намд гайгvй хандив єргєсєн хэмээгдэж танилын нэр ТVVНИЙ чихэнд хvрэх нь хvрч, гэхдээ мєнгєний тоо хэлэгдсэнгvй. Гэвч єдєр болгон vй олон ийм хандивлагчийн нэр хэн нэгнээр дамжин сонорт нь хvрдэг авч амьдралдаа огт харж сонсоогvй болохоор тогтоох байтугай анзаарах ч vгvй єнгєрнє. Харин 50 мянган доллар эхний ээлжинд 50 сая тєгрєг болж хувирсан ба цааш багасан багассаар намын дансанд 15 сая тєгрєг гэж бvртгэгджээ. Танил маань єдий зэргийн жижиг хандив єгдєг vй олны нэг болж санаархсан тушаалаа авч чадалгvй хоцорсон гэнэ. Албан тушаал худалдах наймаа хавтгайрч суманд бараг л цэвэрлэгчийн орон тоог зарж байв. Мэргэжлийн 15 мянган хvнийг улс тєрийн шалтгаанаар тєрийн албанаас халсан гэдэг авч vнэн чанартаа “хандив” тєлєєгvйчvvд гудамжинд гарсан юм. Ийм олон хvн халсан мєртєє тєрєєс цалинжигсдын тоо учиргvй ихээр єсчээ. Унаа тэрэгнээс эхлээд тэдний хангамж эрс нэмэгдсэн учир жилийн дотор ДНБ-д эзлэх улсын нэгдсэн тєсєв 29 хувиас 46 болтол єслєє. Зєвхєн ТVVНИЙ шууд vзэмжээрээ зарцуулдаг нєєц сан гурван тэрбум байснаа 10 тэрбум тєгрєг болон нэмэгдсэн юм. Гэлээ ч ганцаар засаглахад ТVVНД мєнгє vргэлж дутаж байлаа. Нэрийн дансыг хvртэл хуулиар тусад нь хадгалах ёстой атал улсын тєсвийн тогоо руу оруулж хоослов.
2004 оны сонгуулийн сураг авлигын сvлжээнд хамрагсдыг ихээхэн тvгшээж байлаа. Гэвч олон газраар, тvvний дотор гадаадын шинжээч нараар хийлгэсэн судалгаа “бvрэн ялалт” гэсэн ганц vзvvлэлт л гозойтол зааж байв. Пиар хийдэг гэх хэдэн оросууд хоёр зvйлийг зєвлєжээ. Эхнийх нь, судлагаагаар ТVVНИЙГ Монголын ард тvмэн бурханчлан шvтэж байгаа аж. Энэ сохор шvтлэгийг улам хєгжєєж єгєх ёстой аж. Ингээд XXI зууны боловсролтой монголчуудыг шооконд оруулмаар болхи суртал нvдэж єгвєє. 1997 онд Чингэс хаан дахин тєрнє гэж Нострдамус мэргэлж байсан нь ТЭР болж таарлаа. ТVVНД зориулж Хасбуу тамга хэмээхийг урлаж тэврvvлэв. ТVVНИЙ зургийг 20 метр томоор vйлдэн єлгєж байв. Янз бvрийн онцгой хvнээр зарим нэгний тоолсноор 27 удаа тодруулжээ. Нэр дэвшигч нэгэн царайлаг бvсгvй сонгуулийн сурталчилгааны нугалбар гаргаж тараасанд ТVVНИЙ пооз поозоор авахуулсан есєн зураг байхад єєрийнх нь ердєє ганцхан байлаа. ТVVНИЙГ Самбарын хэмээн онож нэрлэсэн нь ч эндээс vvдэлтэй.
Нєгєє нь сонгуульд хэрэг болох олон тэрбум тєгрєгийг хэрхэн босгох талаархи зєвлєлгєє байв. МММ босгоод санхvvжих, засаг бvрэн авсны дараа vvнийг тєрийн мєнгєєр эргvvлээд дарах. МММ гэдэг нь олон тvмнийг хуурч байж эгшин зуур мєнгє хvvлэх арга юм. Ерээд оны эхээр ийм луйвар Орост гарч бvх орныг хамарсан ба дараа нь энэ том гvрнийг аймшигт хямралд хvргэсэн юм. Олон арван сая хvн энэ луйврын золиос болон хоцорсон билээ. Монголын МММ нь Хадгаламж зээлийн хоршоо нэрээр хавтгай луйвар явуулав. Дорхноо хэдэн зуун ХЗХ буй болсон ба сонгуулийн “хандив” ч геометрийн прогрессоор єсєв. 2004 оны сонгууль МАХН-д 10 орчим тэрбум тєгрєгийн єртєгтэй болсон гэсэн хєндлєнгийн тооцоо бий. Гэхдээ vvнээс хавьгvй их мєнгє дээр єгvvлсэн жишгээр дамжлагын шатанд алга болжээ. Зуучлагч буюу завсрын шатны зувчуулагчдын том сvлжээ бий болсон аж. Хандивын цуваа гагцхvv ХЗХ-ноос гоожсон юм биш, газрын наймаа, гааль, улсын єр тєлєлт, хувьчлал, дипломат алба гээд хаанаас л бол хаанаас. Харин “хандивын” тун єчvvхэн хэсэг нь намын дансанд орох аж. “Арван хувийн Баагий” цолтой их гарууд олон бий. Тэндэрээс 10 хувь авч намдаа хандивладаг нь жишиг болжээ. Гэхдээ авсныхаа єчvvхэн шавхрууг л намд єгнє, бусад нь тэдний давилуун тансаг амьдралын эх vvсвэр. Тэндэрийн 10 хувиа намдаа хандивлах гэсэн юм гээд ордноор болон намаар гvйдэг бизнесмен ч олширсон. Хандивлагч, хандивлуулагч аль алин нь мєнгє намд очихгvйг сайн мэдэж байгаа. Одоо шуугиад байгаа Ардчилсан социалист залуучууд, Хадгаламж банк, ХЗХ чухам энэ vед гал хамгаалагчаа шаттал халаалттай ажиллаж байв. Улсыг болон ард тvмнийг шуудаар тоногчид намын хамгаалалттай гээд цагаандаа гарч. Харин єрмийг нь хамж иддэг зуучлагчид хоорондоо нэлээд єрсєлдєєнтэй байв. Социалист залуучуудын лидер гэх нэгэн улаан хамгаалагч ТVVНТЭЙ муудалцан эхнэрийг нь дайруулан олны ємнє харааж байсан нь vзэл бодлын ялгаа гэхээсээ зуучлал хийж албан тушаал хуваарилах квотын асуудал аж. ХЗХ-ны мєнгє болон иргэд, улсаас тоносон намын “хандив”-ын дэндvv дийлэнх хэсэг нь хувь хvнд хамаарах байшин, орон сууц, vл хєдлєх хєрєнгє, газар, хадгаламж болон хувирчээ. Социалист залуучуудтай зэрэгцvvлэн “Улаан сарнай” хэмээх бас л квот бvхий байгууллагыг ТЭР байгуулсан нь хооронд нь єрсєлдvvлж хяналтаа бvрэн тогтоодог Сталин, Гитлерийн шалгарсан арга байв. Єрсєлдєгчид хоорондоо ширvvн тэмцэлдэж байв. Vvний vр дvнд аль аль талын хулгай луйврын бvрэн мэдээлэл ТVVНД очно.
2004 оны сонгуулийн шєнє санаанд оромгvй дvн гарч эхэллээ. Шєнє дунд бvх холбоог тасалсан учир хаанаас ч мэдээ ирэхээ больж, олон газар тог тасдан улайм цайм сонгуулийн дvн будлиантуулах ажил єрнєжээ. Vvнд тєрийн бvх байгууллагууд оролцсон аж. Тєрийн хєрєнгийг захиран зарцуулах эрх бvхий 40 орчим мянган хvнээс сvлжээнд хамрагдаагvй нь цєєн байсан тул тэдний хувьд сонгуулийн дvн шорон амьдрал хоёрын сонголт байлаа. МАХН хэдэн хоног таг чиг болсон ба тэгж тэгж идэвхтэй нэг тэнэг “сонгуулийн vр дvнг бид зєвшєєрєхгvй” гэсэн ТVVНИЙ vгийг дамжуулав. Тэр дурак л гэхэд Чехийн єр тєлєлтєєс амьдралдаа сонсоогvй их мєнгє завшсан тухай яригддаг. Чимээгvй болсон энэ хэдэн єдрvvдэд олон жил зарагдахгvй зэвэрч байсан баримт устгагч машинууд эгшин зуур борлогдсон тєдийгvй яаралтай захиалга асар их ирж байлаа. Уг нь цагдаа энэхvv баримт устгагчийн борлуулалтын он сараар хєєхєд ихээхэн сонин юм руу орох юм. Гэвч Цагдаагийн газарт ч баримт устгах явдал амин чухал хэрэгтэй байсан бололтой. Хэрэв ардчилсан хvчин тєв телевиз рvv дайран ороогvй бол єдгєє Монголын хувь заяа ихээхэн єєр байх байсан. Ардчилсан хvчин ч хэдэн жил гудамжинд яваад єлсєж vхэхтэй шахсан байлаа. Иймээс тэд сонгуулийн дvнг шударгаар гаргуулъя гэхээсээ наймаанд ороход илvv автамхай болчихсон байв. Сонгуулийн дараахь шооконд орсон хэдэн єдєр ТЭРЭЭР тэдний байхгvй уураг тархитай биш, хоол идэх хязгааргvй дур хvсэлд автсан єлєн ходоодтой нь ажиллажээ. Нєєцєнд байсан Алтан гадас авралын гудас болж хувирав. Чухам ингэж ТЭРЭЭР УИХ-ын дарга болж шударга шийтгэлээс амь гарч дєнгєсєн юм. Харин сонгуулийн vеэр нервтэн салганаж байсан дvрс нь vлджээ. Берлиний бункерт хоногоо хvлээж байсан Гитлерийг санагдуулам.
Улс орныг гэмт хэргийн систем болгосон ул мєрєє єєрєєсєє зайлуулж баллах хэрэгцээтэй байлаа. Гэвч 2005 оны Ерєнхийлєгчийн сонгууль хvртэл vvнийг хэвээр хадгалж байх бас нєгєє талын шаардлага байв. Мєрєє баллахын тулд МАХН-ыг бvрэн самарч хаях, гэмт хэргийн сvлжээнд оролцсон нэгдvгээр эгнээнийхнийг илчлэн шоронд илгээх, улс тєрийн хvvр болгох тєлєвлєгєє юм. Иймээс залгамжлагчийг зєв сонгох хэрэгтэй. Ингэж ТЭРЭЭР зарчимтай боловсролтой, хатуу нягт Баярыг гол гаргаж, сул дорой Энхболдыг сонгож авчээ. Хулгай хийгээд сурчихсан мєнгєтэй луйварчид хvчний тэнцвэр буй болчихсон ийм vед дорой Энхболдыг элэг барьсаар задралд орон сvйрэл авч ирэх нигуртай. Сонгуульд єєртэй нь єрсєлдєх санаа агуулсан Улааныг тvvний эмзэг цэгийн нэг болох Баатараар бульдозордуулав. Гэхдээ тvvнээс ч эмзэг асуудал болох цайрын ордын хэргийг нь жоорондоо аваад vлджээ. Энэ нь Улааныг дараагийн дайралтад єєр газар танк болгох гэсэн санаа. Улаан одоо vхэхээ мэдэхгvй энэ vvргийг биелvvлэн улайрч буйн шалтгаан энэ. Тухайн vедээ Энхболдыг Элбэгдоржийг зайлуулахад ашиглажээ. Нэг талаас Улаанбаатар санг шалгах ажлыг Элбэгдоржийг ятган эхлvvлсэн ба нєгєє талаас Засаг эргvvлэх ажлыг vvгээр нь сvрдvvлэн Энхболдоор хийлгэжээ. Тэртэй тэргvй хэдхэн сарын дараа гэрээ ёсоор засаг солилцох атал гэнэт улайрдаг ч ийм учиртай. Гvйцэтгэх засаглалыг єєрийн vзэмжээр толгойлох бололцоог ТVVНД Энхболдын параличд орсон Засгийн газар олгож байгаа юм. Энэ хооронд ТЭРЭЭР Гончигдорж, Энхсайхан гэсэн шинэ холбоотонтой боллоо. Ялангуяа Энхсайхан ТVVНД зориулж шvлэг бичих хvртлээ амьтан болсны шалтгаан оньсого. Шалтгааны тухай хэд хэдэн вээрс явдаг, аль нь ч vнэмшил муутай. Юутай ч Оросын єрийн асуудал Энхсайханы шалгалтаар цэвэр болох нь батлагдав.
Хадгаламж зээлийн хоршоо жам ёсоороо ээлж дараалан сvйрч эхлэв. Энэ луйврыг олон тvмэнд суртчилан хєгжєєсєн гол гурван суваг нь ТVVНИЙ єєрийнх нь хувийн ТВ 9, мэдэлд нь байдаг vндэсний телевиз, ТВ-5 гурав байлаа. Эд зєвхєн эндээс хоёр тэрбум тєгрєг олжээ. ХЗХ-уудыг телевизvvд найдвартай тvншээр шалгаруулан туг дарцаг, диплом єргємжлєлєєр шагнаж байв. Худалдаа vйлдвэрийн танхим энэ хэрэгт онц шуналтай оролцон шилдгийн шилдгийг ааг амьсгаагvй шалгаруулан олны мєнгийг дээрэмчдээр дамжуулан цуглуулж байв. Одоо vйлчилж буй “Зар суртчилгааны хууль”-иар хуурч мэхэлсэн, баталгаагvй зvйл суртчилсан бол гарах vр дvнгийн хариуцлагыг уг газар хариуцна гэсэн заалт бий. ХЗХ-ны хохирогсод хэнээс хохирлоо нэхэхээ мэдэхгvй байгаа, бага ч гэсэн хуулиар нэг гарц нь энэ юм. Хадгаламж зээлийн хоршооны ард Тєрийн мэдэлд vлдсэн сvvлчийн банк болох Хадгаламж банк байлаа. Тєрийнх гэдэг нь цорын ганц эзэнгvй банк гэсэн vг.
Процесс ингэж явагджээ. ХЗХ-ны ард баталгаа болох мєнгєний томоохон зузаатгал хэрэгтэй байлаа. Тэгж байж энэхvv vнэмшимгvй єндєр хvvг хугацаанд нь тєлж сvлжээ рvv улам олон хvнийг хамж оруулах боломжтой. Зузаатгал Хадгаламж банкнаас гарна. Єндєр хvvний эхний єрмийг тєрийн болон хувийн мєнгє бvхий байгууллагыг тєлєєлсєн хувь хvмvvс хамж эхэллээ. МММ маягийн луйвар эхний vйлчлvvлэгчид тун ээлтэй байдаг нь сvvхээтэй хvнд ойлгомжтой байдаг. Ингээд сvлжээ єргєсєн ХЗХ асар их мєнгєнд дарагдаж эхэллээ. Гэвч ямар ч сайхан vлгэр тєгсгєлтэй байдаг. Хадгаламж банк зузаатгалд байршуулсан бvх мєнгєє алдаж таараа. Иймээс банкаа єєрсдєє хувьчилж авахаас єєр аргагvй болжээ. Ийнхvv гэнэт Хадгаламж банкны хувьчлалын асуудал дорхноо шууран дуудлаганд орлоо. Харин энэ банкны vнэ 23 тэрбум хvртлээ єссєнийг дуудсан Тєрийн ємчийн хорооноос эхлээд хэн хvнгvй гайхаж байсны учир энд. Чингис банкны Громов Монголын эдийн засгийн гэнэтийн єсєлттэй холбогдуулан энэхvv сvvлчийн тєрийн банкийг худалдаж авах цаанаасаа захиалгатай байсан нь банкаа єєрсдєє авч гэмт хэргээ далдлах гэсэн гэмт этгээдvvдийн сонирхолтой зєрчилдєн vнэ санаанд оромгvй тэнгэрт хаджээ. Банк єєр хvний гарт оруут хулгай баригдах нь тодорхой боллоо. Vvнээс гарч болох сvvлчийн боломж бол азаа vзэх явдал. Азыг ганцхан казинод л vздэг. Хувьчлагдсанаас хойш хэдэн тэрбум тєгрєг алга болсон гэдгийн учир энэ. Гэвч тэнгэр харж vзсэнгvй, иймээс л тэдний амиа хорлох гэж оролдсон тухай яриа ортой байж таарна.
ХЗХ, Хадгаламж банкны асуудлыг ТЭР улам эрчийг нь чангалж, сумны vзvvрийг МАХН руу чиглvvлнэ. Гитлер єєрийг нь Засгийн эрхэнд гаргаж єгсєн намын нєхдєє толгой дараалан хядсан нь тvvхэнд “Урт хутганы шєнє” нэрээр оржээ. Гучаад оны хядлагыг гараараа vйлдсэн До яамныхныг Сталин дараа нь шинээр гарч ирэгсдээр эргvvлж хядуулж байсны жишээ нь Ягода, Ежов, Бериягийн хэрэг гэж нэрлэгддэг. Хятадыг хємрєх шахсан улаан хамгаалагчдыг дараа нь Мао дарга толгой дараалан тосгон руу цєлсєн нь тэдний хэлмэгдvvлсэн сэхээтнvvдийн тооноос хэдэн мянга дахин олон байлаа. Чухам ингэж самарснаар єєрийнх нь мєр баллагдана. Ийм бужигнааны дараа л тэд цєм улсын жинхэнэ эзэн болж байжээ. Энэ учир шалтгаанаар л ТЭРБЭЭР ХЗХ-ныхныг хатуу шийтгэхийг шаардан “шударга явдал” тогтоох аж. Прокуророос буцалгvй ногоон гэрлээр жирэлзэж буй ийм хэргийг цагдаагийнхан амьдралдаа vзээгvй. 33 оны нацист намынхан, 37 оны чекистvvд, 72 оны улаан хамгаалагчид єєрсдийг нь зориуд алж буй эзнээсээ аврал гуйн эцсийн найдлагаа тавьж байсны нэгэн адил ХЗХ-ны хэрэгт орогсод Ганц худгаас чухам ТVVНД л найдан хандаж шударга ёсыг хайн аврал эрнэ. Єєрснєє ч мэдэхгvй шунахайрч явж байж торонд орооцолдсон тэд одоо аалзандаа баригдаж идэгдэх ёстой. Олны ємнє ТЭРЭЭР бузар булайг илчлэн хатуу ширvvн шийтгэдэг удирдагч болж харагдах ёстой. Тийм л учраас ард тvмэн Гитлерийг, Сталинийг, Маог улам их хайрлаж нягт хvрээлсэн юм. Одоо ТЭР дараагийнхаа ажилдаа орсон. Юун тvрvvн Засгийн газрыг онхолдуулж Энхболдоор боодог хийх хэрэгтэй. Маавар хийдгээ хийсэн, маавар одоо зайлах ёстой. Иргэний хєдєлгєєнvvд сvvлийн vед Улаанбаатар сангийн тухай шуугин, олдох аргагvй нарийн баримт дэлгэх болсны эх ориг нь мєн л ТVVНИЙ сейфнээс “алдагдсан” байж болох. Vгvй байлаа ч тэндээс гарах vр дvнг ТЭР ашиглана гэж хvлээж байгаа. Тэнэгдvv боловч арай ч хулгай хийдэггvй Нямдорж Цэцээр яллагдах нь МАХН-ыг самрах нєгєє гарын самардалт нь. Нийгэм улам бужигнан учир замбараагаа алдах хэрээр хvмvvс эмх замбараа хvсэж таарна. Vvнээс гарах цорын ганц арга бол Ерєнхийлєгчийн засаглал юм гэсэн туршилтын лекцээ ТЭРБЭЭР саяхан хойд хэдэн аймгаар орохдоо нvдэнд харагдаж гарт баригдтал уншиж сонсгов. Vндэстнийхээ ємнє vйлдсэн асар их гэмт хэргийн ялыг амьд байхдаа эдлэлгvй єнгєрч болох магадгvй цорын ганц гарц нь vнэхээр Ерєнхийлєгчийн засаглал юм, ТVVНИЙ хувьд. Мурчийн зvтгэж байж байгуулсан Авлигын хороо нь ТVVНД асар том мэдээллийн сан буй болгож єгнє. Энэ нь яг л хоолны цэс шиг захиалгаар vйлчлэх ба нийгмийг бужигнуулах, хvмvvсийг хооронд нь муудалцуулах, улс тєрийн намуудыг хяналтандаа байлгах, хvмvvсийн тєрд итгэх итгэлийг бєхєєх, єєрєєр ганц vгээр илэрхийлбэл ТVVНИЙ єєрийнх нь гэмт хэргийн ул мєрийг баллахад зориулагдана.
Ийм л вээрс байна. Єєрт буй баримт, болж єнгєрсєн процессын явц даамжралыг харьцуулан анализ хийж ийм вээрс гаргаж ирж байгаа юм. Vнэмшилтэй сонсогдож байгаа биз? Би л лав ингэж дvгнэж, задлан хийж байна. Єєрєєр тайлбарлагдахгvй байх аа!
Sunday, July 1, 2007
В Э Э Р С
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
No comments:
Post a Comment